Czy kara śmierci ratuje życie?

11.11.2015

Smog w Nowym Jorku w 1988 roku. Czy walka z zanieczyszczeniem powietrza ratuje ludzkie życie? A może "statystyczne życia" to tylko propagandowa fikcja?

Wiele osób może zareagować zdziwieniem na tak postawione pytanie. Możemy nawet usłyszeć głosy oburzenia. W artykule Morderstwa, egzekucje, odstraszanie – amerykański eksperyment podaliśmy przykłady analiz statystycznych, z których wynika, że każda egzekucja ratuje życie nawet kilkudziesięciu osób. Jednak przeciwnicy kary śmierci mogą na przykład powiedzieć

– Przecież te „uratowane” osoby nie istnieją. Czy ktoś potrafi je wskazać? Nie, nie znamy ani ich twarzy, ani imienia i nazwiska. Ich po prostu nie ma. To tylko abstrakcyjne „statystyczne życia” statystycznych osób. Nie wiemy i nigdy nie będziemy wiedzieć, czy ktokolwiek został uratowany. Natomiast kara śmierci z pewnością zabija. Trup skazanego mordercy jest dowodem niepodważalnym.

Czy powyższy komentarz jest chociaż w części prawdziwy? Przede wszystkim nie wolno nam lekceważyć takich wypowiedzi, choćby dlatego, że u wielu ludzi mogą budzić wątpliwości, zaś wątpliwości, to podstawa działania przeciwników kary śmierci. Dla nich prawda nigdy nie była istotna i nie jest. Istotne jest tylko to, aby wzbudzić w społeczeństwie wątpliwości. W demokracji łatwo niepewność, niepokój i zwątpienie przekuć przy pomocy usłużnych mediów w odpowiednią ustawę – i tylko o to chodzi. Od chwili prawnego zniesienia kary śmierci przeciwnicy tej kary gwałtownie stracili zainteresowanie jakąkolwiek dyskusją – przecież mogłoby się okazać, że te wszystkie wątpliwości, które z takim trudem wprowadzili do obiegu, to jedynie kłamstwo i manipulacja.

Pokażemy, że wbrew pozorom problem „żyć statystycznych” pojawia się niezwykle często w debacie publicznej. Nigdy nie jest tak nazywany, bowiem niezorientowani uczestnicy dysputy mogliby mieć spory kłopot ze zrozumieniem problemu, zaś zorientowani wyjaśnień nie potrzebują. Ponadto polemika jest skierowana do społeczeństwa, które ma nie wątpić w realność ratowanych osób, choć ich twarze pozostaną nieznane i nie poznamy ich nazwisk. Przedstawię teraz kilka przykładów.

Bezpieczeństwo na drogach

Obowiązek zapinania pasów bezpieczeństwa, jazda z włączonymi światłami przez całą dobę, przymusowe wyposażanie samochodów w system BAS lub przymus używania opon zimowych – to przykłady ochrony „żyć statystycznych”. Państwa realizują wielokierunkowe programy, aby zmniejszyć ilość ofiar wypadków drogowych, w tym ofiar śmiertelnych. Mimo, że nie znamy uratowanych osób z imienia i nazwiska, to nikt nie wątpi, że takie osoby istnieją i zostały uratowane dzięki działaniom władz.

Budowa autostrad

Budowane autostrady nie tylko służą szybkiemu przemieszczaniu pojazdów i ludzi. Dzięki nim podróżujemy bezpieczniej, co przekłada się na mniejszą liczbę ofiar, w tym ofiar śmiertelnych. Rządy nie ukrywają, że jednym z celów budowy autostrad jest zmniejszenie liczby ofiar śmiertelnych – a przecież jest to ratowanie „żyć statystycznych”. Co więcej, przy tak wielkich przedsięwzięciach należy liczyć się z pewną liczbą wypadków w czasie realizacji budowy, w tym wypadków śmiertelnych. Jednak śmierć „statystycznych pracowników” nie sprawia, że władze rezygnują z budowy autostrad. Po prostu wszyscy zdają sobie sprawę, że więcej osób zostanie uratowanych niż poświęconych.

Walka z zanieczyszczeniem powietrza

W tym przypadku jednym z najważniejszych argumentów ekologów jest to, że zanieczyszczenie powietrza przyczynia się do zwiększenia liczby zgonów oraz zwiększa ilość zachorowań na astmę, nowotwory płuc i choroby serca. Nikt nie twierdzi, że osoby te są jedynie „statystyczną abstrakcją” i nie należy się tymi dodatkowymi zgonami przejmować. Fakt, że nie możemy wskazać uratowanych osób nie jest powodem do zaprzestania wydawania ogromnych pieniędzy na realizację programów mających na celu zmniejszenie emisji zanieczyszczeń.

Szczepienia ochronne

Szczepionki to typowa obrona „żyć statystycznych”. Nigdy nie poznamy uratowanych osób, nigdy nie dowiemy się, czy łagodniejszy przebieg choroby zawdzięczamy szczepionce, czy może własnej odporności chorego. Co więcej, władze wprowadzając szczepienia ochronne wiedzą, że ceną może być śmierć niektórych „statystycznych pacjentów”, którzy umrą w wyniku komplikacji po podaniu szczepionki. Jednak i tutaj przeważa przekonanie, że zyski przewyższają straty.

Ograniczanie dostępu do broni palnej

Kraje europejskie dla ratowania „żyć statystycznych” zlikwidowały swobodny dostęp do broni. Takie ograniczenie zmniejsza ilość aktów przemocy z użyciem broni palnej. Nie musi to automatycznie oznaczać zmniejszenia ogólnej ilości aktów przemocy, bowiem broń palną można zastąpić innymi rodzajami broni. Natomiast ograniczenie dostępu do broni palnej powoduje z pewnością zmniejszenie ilości wypadków z tą bronią, w tym wypadków śmiertelnych. Ponieważ wypadki z innymi rodzajami broni zazwyczaj nie kończą się śmiercią, zatem i tutaj można wskazać, że podjęte działania chronią „życia statystyczne”.

W USA większą wagę przykłada się do wolności obywatelskich. Prawo do posiadania broni jest zapisane w Konstytucji Stanów Zjednoczonych, a społeczeństwo amerykańskie jest zdecydowanie przeciwne zmianom w tej kwestii, mimo wielu aktów przemocy, stosunkowo częstych zabójstw masowych oraz wypadków z bronią palną. Nawet naciski polityków (ostatnio prezydenta Obamy) nie są w stanie zmienić nastawienia Amerykanów.

Ciekawostką jest fakt, że tak gorąco broniąca „żyć statystycznych” Europa, staje się całkowicie bezradna wobec ofiar morderstw. Tutaj nagle „życia statystyczne”, które można byłoby uratować stosując karę śmierci, przestają mieć jakiekolwiek znaczenie i kary tej nie wolno stosować, bowiem naruszałoby to „godność mordercy”. Czy osoby, które publicznie deklarują, że dla nich „godność mordercy” jest ważniejsza od godności ofiary, są GODNE, aby sprawować jakiekolwiek funkcje w państwie lub Unii Europejskiej?

Clery Act (USA)

W 1986 roku w akademiku Lehigh University (Bethlehem, Pensylwania, USA) została zgwałcona i zamordowana dziewiętnastoletnia studentka Jeanne Clery. Wieloletnie starania rodziców Jeanne Clery mające na celu poprawę bezpieczeństwa na amerykańskich uniwersytetach przyniosły owoce – w 1990 została zatwierdzona ustawa (nazywana Clery Act), która zobowiązuje wszystkie szkoły wyższe biorące udział w federalnych programach pomocy finansowej, aby przechowywały i udostępniały informacje na temat przestępczości w kampusach i w ich otoczeniu. Władze uczelni nie mogą od tej chwili ignorować przestępstw i udawać, że nic się nie stało i nie dzieje. Mamy tutaj typowy przykład ustawy, której celem jest ratowanie „statystycznego życia”. Taki też cel stawiali sobie rodzice Jeanne – poprzez lepszą informację o zagrożeniach mobilizować władze do działania i chronić życie młodych osób.

Poza wyżej wymienionymi przykładami możemy jeszcze wskazać następujące działania realizowane przez rządy państw

• program poprawy bezpieczeństwa w ruchu lotniczym (zapobieganie katastrofom lotniczym, systemy nawigacyjne wspomagające lądowanie w warunkach ograniczonej widoczności np. ILS, działania skierowane przeciwko aktom terroru)
• program poprawy bezpieczeństwa w miejscu pracy i redukcji wypadków przy pracy, w tym wypadków śmiertelnych
• propagowanie właściwego zachowania w miejscach przeznaczonych do kąpieli, których celem jest ograniczenie liczby utonięć w czasie wypoczynku nad wodą

Wszystkie wskazane działania mają na celu ratowanie „statystycznego życia” statystycznych osób i nieprawdą jest, że konsekwencją tych działań jest jedynie nierealna statystyczna abstrakcja, zaś efekty są iluzoryczne, nieuchwytne i niemożliwe do wykazania. Przeciwnie, przedstawione wysiłki władz ratują życie wielu anonimowych osób. Fakt, że nie poznamy ich twarzy, nie poznamy ich imienia i nazwiska nie oznacza, że te osoby nie istnieją. Istnieją, a ich życie zostało naprawdę uratowane.

Jeśli jednak te działania mają sens w omówionych przypadkach, to dlaczego miałoby być inaczej w przypadku wymierzania kary śmierci? Wiemy już, że odstraszający efekt kary śmierci i egzekucji jest znacznie większy od odstraszającego efektu kary dożywotniego więzienia. Efektem stosowania kary śmierci jest rzeczywiste i skuteczne zmniejszenie liczby morderstw, co oznacza, że zostaje uratowanych wiele anonimowych osób. Fakt, że nie poznamy ich twarzy, nie poznamy ich imienia i nazwiska nie oznacza, że te osoby nie istnieją. Istnieją, a ich życie zostało naprawdę uratowane.

Na zakończenie chciałbym przytoczyć cytat z pracy C. R. Sunsteina i A. Vermeulego Is Capital Punishment Morally Required? Acts, Omissions and Life-Life Trade-offs, która zainspirowała mnie do napisania tego artykułu.

System prawny, którego pakiet instrumentów kontroli przestępczości nie obejmuje kary śmierci, w rzeczywistości ucieleśnia wyraźną politykę władz: politykę, która w sposób nieunikniony i przewidywalny wybiera więcej morderstw zamiast mniej. To, że ofiary tych morderstw nie mogą być z góry osobiście zidentyfikowane, nie wydaje się moralnie właściwą podstawą do faworyzowania systemu, który sprawia, że morderstwa tych osób stają się nieuniknione.